Deniz Buzları
Deniz Buzu Tipleri
Deniz buzları okyanus atmosfer ilişkileri ve okyanus canlıları için büyük önem arz etmektedir. Küresel iklim değişikliği ile ilgili çeşitli çalışmalarda buz özellikleri ve dağılımları oldukça önemlidir. Deniz buzu gözlemleri dünyada farklı standartlarda yapılmakta olsa da özellikle Antarktika için kullanılan ASPeCT protokolü en popülerdir. Bu protokol çerçevesinde çeşitli deniz buzu tipleri tanımlanmıştır. Gözlem yapılırken bulunulan bölgedeki 3 buz tipi belirlenerek, en kalın olan birincil, orta kalınlıkta olan ikincil ve en ince olan üçüncül buz olarak belirlenir. Gözlemler yaklaşık bir kilometre çapındaki alan için yapılır ve gemi hızına göre gözlem sıklığı belirlenir.
10 | Öncül |
11 | Leblebi |
12 | Yağsı |
20 | Parmak |
30 | Pişi |
40 | Genç Gri |
0.1-0.15m | |
50 | Genç Gri |
0.15-0.3m | |
60 | Yıllık 0.3-0.7 m |
70 | Yıllık 0.7-1.2 m |
80 | Yıllık > 1.2m |
85 | Çok Yıllık |
90 | Çakıl |
95 | Bağlı |
Öncül
Öncül buz, buz oluşumunun ilk aşamasıdır. Genellikle deniz yüzeyinin birkaç santimetresinde oluşan öncül buz kristalleri, suya yağlı bir izlenim verir. Açık denizlerde dalga türbülansları ile bir kaç metre derinliğe kadar indikleri gözlemlenebilir.
Leblebi
Öncül veya yağsı buzların topaklanması ile oluşan birkaç santimlik buzlardır. Yüzey rüzgarları ve dalgaların etkileşimi ile, leblebi buzları rüzgar yönünde sıralanır ve karakteristik buz bantları oluşturabilir.
Yağsı
Öncül buzlardan sonra donmanın bir ileri aşaması olan yağsı buz, kristallerin pıhtılaşması ile çorbamsı bir görünüm kazanır. Işığı daha az yansıtarak yüzeye mat bir görünüm kazandırır.
Yağsı buz, az akışkan bir sıvı gibi davranır ve farklı buz kütleleri oluşturmaz.
Parmak
İnce elastik bir kabuk gibi olan parmak buz, dalgalar üzerinde kolayca bükülür, basınç altında kabarık bir form alır ve birbirine kenetlenmiş parmaklar gibi görünür.
Koyu parmaklar 5 cm’den incedir ve koyu renklidir, ince parmaklar ise 5-10 cm kalınlığındadır ve koyu parmaklara göre ışığı çok daha iyi yansıtır.
Pişi
Ağırlıklı olarak çapı 30 cm ile 3 m arasında olan yuvarlak buz formudur ve birbirleri ile çarpışarak daha kalın bir forma geçmeden önce kalınlığı 10 cm’den azdır. Yağsı, leblebi ve çamur buzların birleşmesi ile oluşabileceği gibi, buz kabuklarının veya parmak buzların kırılması, gri buzların ağır hava ve deniz şartları ile şekil değiştirmesi ile de oluşabilir.
Antarktik deniz buzlarının gelişiminde “Pişi Döngüsü” yaygın bir süreçtir. On santimetrelerle başlayan pişiler, öncül buzlarla rüzgar ve dalgaların etkisi ile kümelenerek çaplarını ve diğer pişi buzlarla yığınlar oluşturarak kalınlıklarını arttırır. Bu şekilde pişilerin çapları bir kaç metreye, kalınlıkları ise en fazla bir metreye ulaşır. Sonunda pişiler bir arada donarak daha büyük buz kütleleri veya birleşik buz örtüsünü oluşturur.
Genç Gri Buz 0.1 - 0.15 m
Kalınlıkları 10-15 cm arasında olan, erken dönem buzları ile yıllık buzlar arasında bir geçiş formudur.
Genç Gri Buz 0.15 - 0.30 m
Kalınlıkları 15-30 cm arasında olan, erken dönem buzları ile yıllık buzlar arasında bir geçiş formudur.
Yıllık Buz 0.3 - 0.7 m
Genç buzlardan gelişen, kalınlıkları 30 – 70 cm arasında olan, en fazla bir kış buz olarak kalan buz tipleridir.
Yıllık Buz 0.7 - 1.2 m
Genç buzlardan gelişen, kalınlıkları 70 – 120 cm arasında olan, en fazla bir kış buz olarak kalan buz tipleridir.
Yıllık Buz > 1.2 m
Genç buzlardan gelişen, kalınlıkları 120 cm’den fazla olan, en fazla bir kış buz olarak kalan buz tipleridir. 2 metre kalınlığa ulaştıkları görülebilir.
Çok Yıllık Buz
3 metre veya daha kalın olan ve neredeyse tuz içermeyen, en az iki yaz dönemini erimeden geçirmiş yaşlı buzlardır. Basınç sebebi ile yaşadıkları kırılmaların üzerlerinde oluşturduğu tepecikler, ikinci yıllarında daha yumuşaktır. Kar kaplı olmayan yerlerinden mavi renkli olduğu görülür. Yüzeylerindeki erimelerle büyük düzensiz ve bağlantılı su kütleleri ve iyi gelişmiş bir su tahliye sistemine sahiplerdir.
Çok yıllık buz Arktik bölgeye nazaran Antarktika’da daha az yaygındır ve Weddell Denizi’nin batısı ile izole olmuş kimi diğer koylarla sınırlıdır. Okyanus akıntıları ve atmosferik sirkülasyonun oluşturduğu buzların kıta etrafında sürüklenme hareketi sonucu, buzlar sıcak denizlere sürüklenerek ya da açık denizlerin güneş ışınlarını emerek ısınması kaynaklı erimeler olur.
Antarktika’daki çok yıllık buzların %80’i Weddell Denizi’nde bulunmaktadır. Weddell Gyre olarak bilinen saat yönünde dolaşan akıntı, Antarktika Yarımadası’nın doğu tarafı boyunca deniz buzlarını sıkıştırarak, bir yıldan daha fazla buz halinde kalmalarından sorumludur. Sonuç olarak akıntılar buzları daha kuzeye, okyanuslara ve erimeye taşır.
Çok yıllık buzların erimesi, özellikle Arktik bölgede sıklıkla görülen bir durum olmaya başlamıştır. Antarktik deniz buzlarının erime sezonu nadiren erimiş buzların sularının üzerlerinde birikmesi ile ilgilidir.
Çakıl
2 metreden daha küçük, parçalanmış buz formudur; diğer buzların enkazı.
Çakıl buzlar özellikle çarpışan buzların ve basınç sırtlarının çöktüğü noktalarda yaygındır.
Bağlı Buz
Kıyı boyunca; sahile, buz duvarına, buz cephesine bağlı ya da sığlıkta veya oturmuş buzdağları arasında bulunan buz formudur.
Deniz seviyesinde yaşanan değişimler sırasında dikey dalgalanmalar görülebilir. Bağlı buzlar deniz suyundan donabildiği gibi kıyıda buzların istif olmasından oluşarak kıyıdan birkaç metre ile bir kaç yüz kilometre uzağa kadar uzanabilir.
Deniz Buzunun Diğer Özellikleri
Buz parçalarının büyüklükleri, tiplerine göre değişiklik göstermektedir. Gözlem yapılırken parçanın büyüklüğü belirlenir uygun değer kayıt altına alınır. Açıklıklar buzları farklı parçalara ayırırken üzerinde sırt olan buzlar tek parça olarak kaydedilir.
100 | Pişiler |
200 | Öncül tabaka buz |
300 | Çakıl/kırık buz |
400 | Parça buz <20m |
500 | Küçük Parça |
20-100m | |
600 | Orta Parça |
100-500m | |
700 | Büyük Parça |
500-2000m | |
800 | Çok Büyük Parça >2000 m |
Pişiler
Öncül tabaka buz
Çakıl/kırık buz
Parça buz <20m
Küçük parça 20-100m
Orta parça 100-500m
Büyük parça 500-2000m
Çok büyük parça >2000m
Buz yüzeyleri dümdüz olabileceği gibi sırtlarla veya tepeciklerle şekillenmiş olabilir. Gözlem yapılırken bu durum uygun değerler ile kayıt altına alınır.
TOPOGRAFYA (t) | |
100 | Düz buz |
200 | Kalınlaşmış pişi |
300 | Birleşmiş Pişi |
400 | Kalınlaşmış Parmak |
5xy | Yeni keskin sırt kar yok |
6xy | Yeni kar dolu sırt |
7xy | Eskimiş sırt |
Hava etkisi yok | |
8xy | Eskimiş sırt |
Hava etkisi var |
x değerleri | |
0 | %0-10 kapsamlı |
1 | %10-20 |
2 | %20-30 |
3 | %30-40 |
4 | %40-50 |
5 | %50-60 |
6 | %60-70 |
7 | %70-80 |
8 | %80-90 |
9 | %90-100 |
y değerleri | |
1 | 0.5 m ort. yükselti |
2 | 1.0 m |
3 | 1.5 m |
4 | 2.0 m |
5 | 3.0 m |
6 | 4.0 m |
7 | 5.0 m |
Düz buz
Kalınlaşmış pişi
Birleşmiş pişi
Kalınlaşmış parmak
Yeni keskin sırt/Kar yok
Yeni kar dolu sırt
Eskimiş sırt/Hava etkisi yok
Eskimiş sırt/hava etkisi var
Buzlar gibi kar da birbirinden farklı tiplere sahiptir. Gözlem yapılırken farklı kar tipleri uygun değerler ile kayıt altına alınır.
KAR TİPİ (kt) | |
0 | Kar yok |
1 | Kar, buz, çakıl yok |
2 | Yeni Kar |
<1 gün | |
3 | Eski Kar |
4 | Eski Rüzgar Taşınımlı Kar |
5 | Yeni, Eriyen kar |
(ıslak görünüm) | |
6 | Eski eriyen kar |
7 | camlaşmış/saydam kar |
8 | Eriyik çamurumsu kar |
9 | Göllenmiş kar |
10 | Doygun kar |
11 | Geniş dalgalı kar |
Deniz açıklıkları, buz parçaları arasındaki açıklıkları yani görünen denizleri tanımlar. Gözlem yapılırken farklı boyutlu ve özellikli açıklıklar, uygun değerler ile kayıt altına alınır.
AÇIK DENİZ | |
0 | Açıklık yok |
1 | Küçük çatlak |
2 | çok dar açılık <50m |
3 | Dar açıklık 50-200m |
4 | Geniş açıklık 200-500m |
5 | Çok geniş açıklık >500m |
6 | Hat/kıyısal hat |
7 | Su adası/kıyısal açıklık |
8 | Suya serpilmiş buz |
9 | Açık su |
Açıklık yok
Küçük çatlak
Çok dar açıklık <50m
Dar açıklık 50-200m
Geniş açıklık 200-500m
Çok geniş açıklık >500m
Hat/kıyısal hat
Su adası/kıyısal açıklık
Suya serpilmiş buz
Birçok buz çeşidi farklı kalınlık aralıklarında belirlenmiştir. Gözlem yapılırken buz ve kar kalınlıkları santimetre olarak ölçülür ve kayıt altına alınır.
Deniz buzu gözlem formu için tıklayınız.
Deniz buzu gözlem kodları için tıklayınız.